Bepushtlik (infertilit) – bu turmush qurgan juftliklarning bir yil davomida himoyalanmagan jinsiy aloqada homilador bo’lolmay qolishi holatini bildiradi. 35 yoshdan oshgan ayollar uchun bu muddat 6 oyga qisqaradi. Jahon sog’liqni saqlash tashkilotining ma’lumotlariga ko’ra, har 8 juftlikdan biri bu muammoga duch keladi, ammo zamonaviy tibbiyotning rivojlanishi tufayli ko’p hollarda muvaffaqiyatli davolash mumkin. Bepushtlik erkak va ayol omillariga bog’liq bo’lib, 40% erkaklarda, 40% ayollarda va 20% ikkalasida yoki sababsiz uchraydi. Ushbu maqolada bepushtlikning sabablari, diagnostikasi va davolash usullari haqida batafsil malumot berib o’tamiz.
Bepushtlikning asosiy sabablari
Bepushtlikning sabablari ko’p va xilma-xildir. Ular quyidagilarga bo’linadi:
Ayollarda:
• Ovulyatsiya buzilishi (anovulyatsiya): Tuxumdonlar tuxum hujayrasini to’g’ri ishlab chiqarmasligi, bu endokrin buzilishlar (masalan, polikistik tuxumdon sindromi), stress yoki iqlim o’zgarishi bilan bog’liq.
• Bachadon naylarining o’tkazuvchanligi buzilishi: Yopishqoqlik, endometrioz yoki tug’ma nuqsonlar tufayli tuxum hujayrasi bachadonga yetib bormaydi.
• Bachadon va endometriy muammolari: Polip, mioma yoki endometrioz.
• Yosh omili: 35 yoshdan keyin tuxum sifati pasayadi.
Erkaklarda:
• Sperma sifati pastligi: Sperma soni kam, harakatchanligi yomon yoki shakli buzilgan (oligospermiya, astenospermiya).
• Gormonal buzilishlar: Testosteron yoki boshqa gormonlar yetishmovchiligi.
• Varikosel: Moyak tomirlarining kengayishi, bu sperma ishlab chiqarishni buzishi mumkin.
• Infeksiyalar va hayot tarzi: Jinsiy yo’l bilan yuqadigan kasalliklar, chekish, spirtli ichimliklar va ortiqcha vazn.
Umumiy sabablar:
• Immunologik omillar, genetik nuqsonlar yoki sababsiz bepushtlik.
Diagnostika: Qanday aniqlanadi?
Bepushtlikni davolashdan oldin sababni aniqlash muhim. Diagnostika quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi:
• Anamnez va fizik tekshiruv: Hayz sikli, jinsiy hayot va kasallik tarixi haqida so’rov.
• Laboratoriya testlari:
• Ayollarda: Gormonlar (FSH, LH, progesteron), ovulyatsiya testi, tuxumdon zaxirasi (AMH).
• Erkaklarda: Sperma tahlili (semenogramm), gormonlar va infektsiyalar testi.
• Instrumental usullar:
• Ultratovush (USG): Tuxumdon va bachadon holatini baholash.
• Gisterosalpingografiya (HSG): Naylar o’tkazuvchanligini tekshirish.
• Laparoskopiya yoki gisteroskopiya: Yopishqoqlik yoki polipni aniqlash.
Bepushtlikni davolash sababga qarab tanlanadi va quyidagi usullarni o’z ichiga oladi. Muvaffaqiyat darajasi 50-70% ga yetishi mumkin.
Bizning ankalife klinikamizda bepushtlikni darajasiga qarab quyidagi davolash usullari mavjud:
1. Konservativ (dori-darmonli) davolash
• Ovulyatsiyani rag’batlantirish: Klomifen yoki letrozol kabi dorilar ayollarda tuxum ishlab chiqarishni oshiradi.
• Erkaklarda: Gormonal terapiya (klomifen sitrat) sperma sifatini yaxshilaydi. Kurs 2-3 oy davom etadi.
• Hayot tarzi o’zgarishlari: Sog’lom ovqatlanish, sport, chekish va spirtni tashlash – bu oddiy, ammo samarali usul.
2. Jarrohlik davolash
• Ayollarda: Laparoskopiya orqali yopishqoqliklarni kesish, poliplarni olib tashlash yoki endometriozni davolash.
• Erkaklarda: Varikoselni operatsiya qilish yoki to’siqlarni bartaraf etish.
• Natija: Ko’p hollarda tabiiy homiladorlik imkoniyatini tiklaydi.
3. Yordamchi reproduktiv texnologiyalar (YRT)
Bu eng samarali usullar bo’lib, mutlaq bepushtlikda qo’llaniladi:
• Sun’iy urug’lantirish (IUI): Spermani laboratoriyada yaxshilab, bachadon bo’yiga joylashtirish. Engil holatlar uchun.
• Ekstrakorporal urug’lantirish (IVF yoki EKO): Tuxumni sperma bilan laboratoriyada urug’lantirish va embrionni bachadon bo’yiga o’tkazish. Muvaffaqiyat 40-50%.
• IKSI (intratsitoplazmik sperma in’ektsiyasi): Spermani tuxum hujayrasiga to’g’ridan-to’g’ri in’ektsiya qilish.
Bepushtlikning ayrim turlarini oldini olish mumkin: sog’lom turmush tarzi, infeksiyalarni o’z vaqtida davolash va yoshda homilador bo’lish. Agar muammo paydo bo’lsa, kechiktirmay reproduktologga murojaat qiling – erta diagnostika muvaffaqiyatni oshiradi.
Muhim eslatma: Har bir holat individual, shuning uchun shifokor maslahatisiz davolanish tavsiya etilmaydi.
Comments are closed